تسمه چیست؟
برای توضیح بهتر وظایف، عملکرد و اهمیت انواع تسمه خودرو بهتر است ابتدا درباره ماهیت تسمه بیشتر بدانیم. تسمه به حلقه‌ای گفته می‌شود که از جنسی انعطاف‌پذیر ساخته شده است. از تسمه برای انتقال انرژی و ایجاد اتصالات مکانیکی استفاده می‌شود. تسمه‌ها معمولا به دور چند پولی، قرقره یا چرخ پیچیده ایجاد یک مدار بسته می‌کنند و ضمن انتقال نیروی چرخشی آن‌ها به یکدیگر، ارتباط‌شان را نیز حفظ می‌کنند. تسمه‌ها قطرهای متفاوتی دارند که این نکته در کارایی و محل استفاده آن‌ها موثر است. در سیستم موتورهای درون سوز، تسمه‌ها اجزای مهمی هستند که وظایفی مهمی را بر عهده دارند. این تسمه‌ها عمل انتقال نیروی چرخشی موتور به قطعات مهم دیگر را انجام می‌دهند. تسمه‌های خودرو معمولا از جنس لاستیک مقاوم ساخته می‌شوند. خودروهای درون‌سوز دارای دو نوع تسمه هستند که وظایف مشخص و مجزایی را بر عهده دارند. این دو نوع تسمه عبارتند از:
– تسمه تایم یا تسمه تایمینگ
– تسمه دینام که می‌تواند تسمه پروانه نیز باشد.
تسمه‌ها به دلیل جنس لاستیکی‌شان دارای عمر مشخصی هستند و با کارکرد طولانی قابلیت ارتجاعی خود را از دست داده، ترک خورده یا پاره می‌شوند. پارگی تسمه‌ها یا ترک خوردن آن‌ها در خودرو می‌تواند بسیار خطرناک باشد و اگر حین رانندگی اتفاق افتد، صدمات جبران ناپذیر جانی و مالی همراه داشته باشد.
تسمه تایم چیست؟
یکی از مهمترین بخش‌ها و قطعات موتور است که سلامت آن در عملکرد موتور تاثیر بسیاری دارد. این تسمه حرکت چرخشی میل‌لنگ را به میل سوپاپ منتقل می‌کند و نیروی لازم برای حرکت میل سوپاپ یا میل بادامک را تامین می‌نماید. میل بادامک، برای ورود به مدار عملکرد موتور نیاز به نیروی اولیه دارد تا باز و بسته شدن سوپاپ‌ها را تنظیم نماید. در واقع عملکرد تسمه تایم با آگاهی از نحوه عملکرد موتور و نقش میل لنگ و میل بادامک مشخص می‌شود. لایه داخلی تسمه تایم شیاردار تعبیه شده است که درگیری آن با میل بادامک را راحت‌تر می‌کند.
نکته مهم در فعالیت دقیق و تنظیم تایمینگ این تسمه، جایگیری صحیح و درست آن است. جابجایی یکی از این دنده‌ها می‌تواند منجر به برهم خوردن زمان‌بندی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها شود. چرا که برای مثال در موتورهای ۴ زمانه با هر دو بار چرخش میل لنگ، میل بادامک یک دور می‌چرخد. بنابراین انتقال گشتاور باید دقیق و طبق زمان‌بندی انجام شود. سفت بودن و یا شل بودن تسمه نیز در کار آن ایجاد مشکل می‌کند. میزان لقی آن حین حرکت که نیاز به تنظیم دقیق دارد از طریق هرزگرد انجام می‌شود. همچنین ابعاد تسمه تایم نیز بسته به خودرو و موتور تغییر می‌کند. برای مثال در موتورهای SOCH که از یک میل بادامک استفاده می‌شود و تسمه تنها به پولی سر میل لنگ و میل سوپاپ متصل است طول کوتاه‌تری برای تسمه تایم در نظر گرفته می‌شود و در موتورهای DOCH که در آن‌ها از دو میل بادامک‌ها استفاده شده این طول بیشتر خواهد بود.
علائم خرابی تسمه تایم
ممکن است زمان دقیق تعویض تسمه تایم به دلایل مختلف مشخص نباشد. برای مثال خودرویی کارکرده خریداری شده و مالک جدید از عمر تسمه تایم آن اطلاع ندارد. در این مواقع بهترین راه، بررسی تسمه تایم به کمک یک مکانیک است. گاهی نیز برخی عوامل که در بالا ذکر شد ممکن است باعث کاهش عمر تسمه تایم شوند. در این مواقع برخی علائم برای خرابی تسمه تایم مطرح می‌شود که عبارتند از:
– عملکرد نامناسب موتور و تنظیم نبودن آن
– بد استارت خوردن خودرو
– خروج غیر عادی دود از اگزوز
– شنیدن صدای قیژ قیژ و غیر عادی از موتور
عواقب خرابی تسمه دینام و علائم آن
تسمه دینام به دلیل کارکرد مداوم، قطعه‌ای با استهلاک بالا است. به همین دلیل باید سلامت آن به صورت دائم چک شده و مورد بررسی قرار بگیرد. زمان مشخصی برای تعویض تسمه دینام مطرح نمی‌شود و معمولا توصیه می‌شود به منظور تضمین سلامت دیگر سیستم‌های خودرو که عملکرد بی‌نقص آن‌ها را به سلامت تسمه دینام وابسته است، با هر بار سرویس دوره‌ای خودرو، این قطعه نیز مورد بازرسی دقیق قرار گیرد. چرا که خرابی تسمه دینام علاوه بر اختلال در شارژ باتری و تامین برق مورد نیاز قطعات برقی خودرو، پمپ هیدرولیک فرمان و نرمی فرمان، کمپرسور و سیستم تهویه مطبوع خودرو موجب از کار افتادن پمپ آب و پروانه شده در نتیجه عملکرد سیستم خنک‌کاری را با مشکل جدی مواجه می‌سازد. بنابراین خطر جوش آوردن و داغ کردن موتور در خودروهای موتور طولی که تسمه پروانه دارند نیز می‌تواند از عواقب خرابی این تسمه باشد. به این ترتیب علائم خرابی تسمه دینام عبارتند از:
– مشاهده هرگونه پارگی، خورده شدگی، ساییدگی و خشک شدگی در کل طول تسمه و یا نشانی از این موارد
– ایجاد خاصیت کشسانی در تسمه
– چرب شدن تسمه
– شنیدن صدایی شبیه به جیر جیر از بخش موتور
– عدم کنترل مناسب بر فرمان
– کارکرد ناقص کولر و تهویه مطبوع
تعویض به موقع تسمه دینام و توجه به سلامت آن، تضمین سلامت بخش‌های بسیار مهم خودرو است. در واقع هر گونه نقص در این قطعه می‌تواند عواقب سنگینی را به دنبال داشته باشد. بنابراین باید نسبت به علائم ذکر شده حساسیت لازم را به خرج داد.